ادبیات کودک محور، قسمت اول
به قلم سیده اعظمالشریعه موسوی
ادبیات درباره کودکان
هر داستان، شعر، نمایشنامه یا فیلمی که در آن کودک یا نوجوان نقش اصلی را بر عهده دارد و موضوع آن حول زندگی کودکان و نوجوانان میچرخد، لزوماً ادبیات خاص کودکان محسوب نمیشود. اینگونه آثار را دستکم میتوان به چهار دستهٔ «ادبیات دربارهٔ کودکان»، «ادبیات خطاب به کودکان»، «ادبیات کودکنما» و «ادبیات برای کودک» تقسیم کرد.
ادبیات دربارهٔ کودکان یا ادبیات مرتبط با «کودکی» پیشینهای طولانی در ادبیات ایران و جهان دارد. حتی در دو کتاب گلستان و بوستان سعدی نیز میتوان نمونههایی از داستانهایی را یافت که دربارهٔ کودکان یا دوران کودکیاند؛ روایتهایی که با لحن و زبان بزرگسالانه نوشته شدهاند و نویسنده آنها را به طور خاص برای کودکان یا نوجوانان ننوشته است. با این حال، برخی از این آثار با ایجاد تغییراتی جزئی در ساخت، پرداخت و زبان میتوانند به داستانهایی مناسب نوجوانان تبدیل شوند.
نمونهای دیگر از داستانهای دربارهی کودکان، بخشی از داستان برگرفته از زندگی واقعی است و بخشی دیگر جنبهٔ تمثیلی دارد.
از نمونههای اینگونه آثار میتوان به “غصهای و قصهای” نوشتهٔ محمود کیانوش، “شلوارهای وصلهدار” اثر رسول پرویزی، «کنجکاوی دربارهٔ مزهٔ شراب» از ابوالقاسم پاینده و برخی از داستانهای مجموعهٔ قصههای مجید نوشتهٔ هوشنگ مرادی کرمانی (که ظاهراً برای نوجوانان چاپ شده است) اشاره کرد. همچنین تعدادی از داستانهای مجموعهٔ “سالیان دور” نوشتهٔ محسن سلیمانی و داستان «چشم شیشهای» از مجموعهٔ “روز اول قبر” و “بعد از ظهر آخر پاییز” اثر صادق چوبک نیز در همین دسته قرار میگیرند. هرچند داستانهای این مجموعهها بر پایهٔ خاطرات دوران کودکی و نوجوانی نویسنده نوشته شده و راوی آنها یک پسربچه است، اما نویسنده آگاهانه آنها را برای بزرگسالان نوشته، نه برای کودکان و نوجوانان.
در بررسی و انتخاب ادبیات ویژهٔ کودکان باید به نکات زیر توجه کرد:
الف) مهمترین معیار، قابلفهم و مورد توجه بودن محتوا و موضوع اثر برای کودکان است.
ب) صرفِ اینکه موضوع زندگی کودک محور اصلی داستان باشد، آن را به ادبیات ویژهٔ کودکان تبدیل نمیکند.
ج) ساده بودن نثر، زبان یا ساختار داستان، نمایشنامه یا شعر، دلیل کافی برای کودکانه بودن آن نیست.
د) کودکانه بودن ظاهر یک کتاب – مانند قطع کوچک یا وجود نقاشی – بهتنهایی نشان نمیدهد که کتاب برای کودکان نوشته شده است.
ه) شگفتزده شدن بزرگسالان از افکار یا رفتارهای کودکِ قهرمان یک اثر، لزوماً نشانهٔ مناسب بودن آن اثر برای کودکان نیست.
دیدگاهتان را بنویسید